Каталог статей из сборников научных конференций и научных журналов- Драматычная паэма А. Куляшова “Хамуціус”: сістэма вобразаў

Ю. А. Казак магістрантка,

Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт,

г. Мінск, Беларусь.

Драматычная паэма “Хамуціус” (1975), прысвечаная Кастусю Каліноўскаму, стала апошнім ліра-эпічным творам А. Куляшова. Прызнаны майстар паспяхова выкарыстаў выяўленчыя магчымасці жанру, прапанаваўшы ўласныя мастацкія партрэты вядомых гістарычных асоб. Драматычная паэма – гэта сінтэз трох літаратурных пачаткаў: драматычнага, лірычнага і эпічнага. Як вядома, асаблівасцямі драматычных жанраў з’яўляюцца дынамізм і напружанасць сюжэта. Але “Хамуціус” не зусім адпавядае гэтым крытэрыям: ідэйны змест, шырыня праблемнага дыяпазону пераважаюць над дынамізмам падзей, што ўзмацняе ліра-эпічны пачатак паэмы.

А. Куляшоў удала скарыстаў магчымасць раскрыцця характараў, уласцівую драматычным творам. Найперш гэта праяўляецца ў паказе вобраза галоўнага героя – Хамуціуса, Кастуся Каліноўскага. На першы погляд можа здацца, што Каліноўскі ў паэме паўстае ў рамантычным святле. Але, улічваючы значнасць асобы і дзейнасці кіраўніка паўстання, можна меркаваць, што герой паказаны аб’ектыўна, у адценні рамантычнага пафасу – традыцыйная адзнака твора на гістарычную тэматыку. Паэма адлюстроўвае накіраванасць дзейнасці Кастуся Каліноўскага, яго блізкасць да народа, да сялян, падкрэсленую самой назвай твора.

У паэме Каліноўскі паўстае як рашучы, мэтанакіраваны, адданы справе кіраўнік паўстання. Ён захоплены абранай мэтай, але ведае пра складанасць абставін і ўсведамляе магчымыя пагрозы. “Каліноўскі вельмі цікавы не толькі ў ярасных сутычках з лагерам “белых” (Віктор Старжыцкі, Гейштар), дзе пануе згодніцтва з царскімі сатрапамі, але і там, дзе ад першай рэакцыі пачуццяў ён раздумна, як філосаф уздымаецца да вялікіх чалавечых і сацыяльных ісцін” [1, с. 454]. Ён разважлівы, кіруецца не сляпой прагай справядлівасці, а лагічнымі роздумамі, не пазбаўленымі філасафічнасці. Яго назіранні маюць агульначалавечую значнасць, не прывязаны да пэўнай краіны або нацыі. Каліноўскім рухаюць філантрапічныя і гуманістычныя памкненні.

Звышнатуральная непахіснасць Каліноўскага кампенсуецца праз увядзенне аўтарам у твор трызненняў галоўнага героя. Яны выкрываюць яго жаданні і страхі, набліжаюць гераічны вобраз да звычайнага чалавека, якому ўласцівы натуральныя чалавечыя пачуцці. Сам Каліноўскі тлумачыць гэтыя трызненні як “Хвароба… Нервы… Нечканы ўдар”. Выкарыстанне снабачанняў – удалы прыём для раскрыцця ўнутранага стану героя без парушэння фабулы твора.

Падчас аднаго з такіх удараў да Каліноўскага прыходзіць Юрась Старжыцкі, удзельнік папярэдняга паўстання. Каліноўскі абвінавачвае яго ў тым, што той не падрыхтаваў глебу для працягу справы, распачатай яшчэ ў 1830–1831 гадах. Кульмінацыйнае трызненне адбываецца ў ноч перад пакараннем. Гэтае снабачанне выконвае футуралагічную функцыю: Малады Чалавек распавядае, што адбудзецца на світанні, і яго маналог становіцца альтэрнатывай сцэны непасрэднага пакарання .

У паэме “Хамуціус” важную ідэйна-эстэтычную ролю адыгрывае вобраз Марыські. Ён, як і трызненні, насычае натуральнымі чалавечымі пачуццямі вобраз Каліноўскага, якому “з яго выбухам сацыяльных пачуццяў патрэбна своеасаблівая антытэза ў інтымным вобразе” [1, с. 455]. Падчас прыняцця рашэнняў галоўны герой кіруецца не толькі інтарэсамі рэвалюцыі, але і жаданнем аб шчасці каханай.

Падкрэсліваючы сапраўднасць высокіх пачуццяў паміж заручанымі, А. Куляшоў у эпілогу паказвае Марыську манашкай, якая не верыць у смерць каханага і спадзяецца знайсці яго сярод байцоў Парыжскай Камуны. Такім чынам, вобраз Марыські ўвасабляе вечную памяць аб Каліноўскім і яго справе. У рэальнасці ж Марыя Ямант, нарачоная Каліноўскага, да 1874 года знаходзілася ў сібірскай высылцы, пасля якой вярнулася на радзіму, потым пераехала ў Варшаву і стала жонкай былога паўстанца Генрыха Дмахоўскага [2].

Такім чынам, драматычная паэма “Хамуціус” – гэта не толькі спроба звароту да гістарычнага мінулага і да вобраза славутай асобы, але і ўдалы вопыт сінтэзу жанраў і выкарыстання іх асаблівасцей. Пазнака “драматычная” ў вызначэнні жанру твора прадвызначыла яго форму, дазволіла раскрыць характары ў дзеянні, паказаць чалавека ў крытычнай сітуацыі.

Бібліяграфічны спіс

1. Арочка, М. М. Аркадзь Куляшоў / М. М. Арочка // Гісторыя беларускай літаратуры ХХ ст. : у 4 т. – Мінск, 2001–2015. – Т. 3 : 1941–1965. – 2-е выд. – 2002. – С. 416–456.
2. Герасимчик, В. Кастусь Калиновский и Марыся Ямонт: история любви [Электронны рэсурс] / В. Герасимчик // Наша ніва. – Рэжым доступу: https://m.nn.by/ru/articles/164901/. – Дата доступу: 20.10.2021.
3. Куляшоў, А. Дарогі : вершы, паэмы / А. Куляшоў. – Мінск : Маст. літ., 2003. – 317 с.